Komşusu Açken

Abdullah b. Abbas -radıyallahu anh- den rivayet edildiğine göre Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:

“Yanıbaşındaki komşusu açken tok olarak geceleyen kişi (olgun) mü’min değildir.”(1)

Hadisimiz, “kardeş”(2) ve “bir binanın taşları gibi birbirlerine kenetli”(3) oldukları Yüce Yaratıcı tarafından tescil edilmiş bulunan müslümanların, yakın çevrelerine karşı sorumluluklarını hatırlatmaktadır. Hadisin aynı manada olmakla beraber değişik ifadelerle bize intikal etmiş metinleri (şevahidi) de bulmaktadır. Bunlardan birinin (leyse-l mü’minû-llezi yeşbeû ve câ-ruhü câiûn) iken bir başkasınınki (mâ â-mene bî men bâte şeb-âne ve câruhû câ-iun bicenbihî ve hüve ya’lemu bihi.) şeklindedir.

Ne zaman sosyal duyarlık ve yardımlaşma üzerinde durulacak olsa, hadisimiz mutlaka hatırlanır. Hadisin bu son rivayeti “aç olarak geceleyenin aç olduğunun bilinmesi halinde”, yardımcı olmayan müslümanın iyi bir müslüman olmadığım bildirmektedir. Bile bile ilgisiz kalmayı ve duyarsız davranmayı olgun mümin olmamanın delili saymaktadır.

ÖNCE YARDIM DUYGUSU

Yardımda bulunmak bir başlangıç değil, bir neticedir. Yardım yapma duygusu ve duyarlılığı ise, o yardımın gerçek amili ve öncüsüdür. O halde yardımın bizzat kendisinden önce “yardım duygusu”nun gönüllerde yer etmiş olması esastır, imkanı olduğu halde çevresine yararlı olamayanlar, bu duyguyu gönüllerine yerleştirememiş olanlardır. Çevresine sıcak bakmanın zevkini tadamayanlardır.

Yardım, her şeyden önce bir duygu ise; onun iman ile ilgisi de pek açık ve köklüdür. Zira insan hareketlerini yönlendiren en müessir güç, imandır, iç yönelişidir. O halde çevreye karşı duyarsızlık ve yardımsızlık pek tabii olarak imanın olgunluk derecesiyle alakalı olacaktır. Bu sebeple hadisimizdeki “mü’min değildir” hükmü, “yapması gerekenleri icraya sevkedecek derecede ve olgun bir imana sahip değildir” anlamındadır. Gerçeğin ta kendisidir. Özellikle “kendi aralarında yumuşak, merhametli, şefkatli”(6) olmaları gereken müslümanların, hemen yanıbaşlarındaki komşularına karşı ilgisizliği elbette imanıyla irtibatlandırılacak bir göstergedir. İşte hadisimiz de bunu yapmakta, bu gerçeğe dikkatlerimizi çekmektedir.

KOMŞULUK

Hadisimizde yer alan tehdîd ve tesbit, komşuya ilgisiz kalmaktan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple de hadisimiz genellikle komşu hakları ile ilgili yerlerde zikredilmektedir. Komşular hakkında Hz. Peygamber, “Cibril komşu hakkında o kadar tavsiyede bulundu ki, nerede ise komşuyu komşuya mirasçı kılacak sandım” buyurmuştur. Bu ölçüde meselenin üzerinde durulmasının hikmetini büyük şehir hayatını tanıyanlar herkesten çok daha iyi anlayacaklardır. 20 cm.lik bir tuğla duvarın ne aşılmaz setler oluşturduğunu ancak apartman hayatının kahredici hissiz ve alakasızlığını yaşayanlar bilir. İş hayatına ilaveten iletişim ve haberleşme vasıtalarının birbirinden koparıp yalnızlığa mahkum ettiği büyük şehir sakinleri için hadisimiz son derece tehdit ve uyarı yüklüdür.

SOSYAL DUYARLIK

Sosyal duyarlık konusunu çarpıcı biçimde gözler önüne seren hadisimizin mesajı, pek tabiî olarak, sadece hane komşularına yönelik değildir. Her çeşit ve kapsamdaki komşuluklar için de aynen geçerlidir.

Devletler çapında da aynı şeyi düşünmeye manî herhangi bir hal yoktur. Çeşitli sebeplerle sıkıntı çekmekte olan, yarı aç, yarı tok idare etmeye çalışan komşu milletlere imkanı olan komşu ülkelerin ilgi duymaları, yardım etmeleri gerekmektedir. Aksi halde aynı sorumluluk onlar içinde geçerlidir.

Öte yandan hadisimizdeki “aç olan komşu”nun mutlak olarak zikredilmiş olması, “müslüman komşu” gibi bir tahsîse ve tavsîfe gidilmemiş bulunması, olgun müslümanın duyarlık alanı iman sınırının ötesine taşımaktadır. Hangi dinden ve inançtan olursa olsun “aç olan komşu “ya sırf komşuluk hukuku gereği olarak ilgi duyması, ihtiyacının giderilmesi hedef olarak gösterilmiş olmaktadır.

BİR OLAY

Vali iken kendisine bir köşk yaptırıp çarşının gürültüsünden kurtulmak isteyen S’ad b. Ebî Vakkas’ı teftiş için Hz. Ömer, Muhammed b. Mesleme’yi azıksız olarak Kufe’ye gönderdi. Ondokuz günlük bir yolculuktan sonra Medine’ye dönen Muhammed b. Mesleme, kendisini niçin azık vermeden yola çıkardığını. Hz. Ömer’den sordu. Ömer (r.a.) şöyle dedi: “Medine’de müslümanlar açlıktan kırılmak üzereyken sana bir şeyler verip de nimeti sen, vebalini de ben yükleneyim istemedim. Zira ben Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’i şöyle buyururken dinlemiş bulunmaktayım: “Komşusu açken mü’minin tok dolaşması yakışık almaz.”

Bu olaydan da anlaşıldığı gibi küçülen dünyamızda açlara yardıma koşmak, bunu da en yakın komşusundan başlatmak her olgun ve imkanı olan mü’minin temel görevidir. İman olgunluğunun alametidir. Unutulmamalıdır ki, bir hadis-i şerifinde Hz. Peygamber “Hangi mahallede bir kişi aç kalırsa, o mahalle halkı Allah’ın korumasından uzak düşer” buyurmuştur, İbn Hazm da aynı delilleri değerlendirerek “bir beldede bir kişi açlıktan ölecek olursa, o belde halkının tümü ölenin katili sayılır ve ölenin diyeti onlardan tahsil edilir”(10) hükmüne varmaktadır.

VE BAZI NETİCELER

Hadisimizden şu neticelerin çıkarılması mümkün gözükmektedir:

1. Zengin komşuya komşularını aç bırakması haramdır.

2. Onları açlıklarını giderecek kadar yedirmek, çıplak iseler giydirmek vacibtir.

3. Servette zekattan başka mükellefiyetler de bulunmaktadır.

4. Senelik zekatını verenler mükellefiyetten kurtulamazlar. Duruma göre başka bir çok görevleri daha vardır. Aksi halde kenz yasağıyla ilgili ayetteki tehdide muhatab olurlar.

5. Gerçek ve olgun mü’minler, çevrelerine karşı ilgisizliğe ve duyarsızlığa düşmezler. Muhtaç kimselerin ihtiyacını karşılamak imanın kemaline işarettir.

——————————————————————————–

Dipnotlar : 1. ibn Ebi Şeybe, Kitabu’liman, (nşr. el-Albanî), s.33 (Dımaşk ts.). Hadisin değişik rivayetleri için bk. el-Albanî, Silsıletu’l-ehadisi’s-sehiha, l, 69-71, 2. Ok. el-Hucurat (49), 10, 3. Bk. es-Saff (61), 4, 4.Buharî, Edebu’l-müfred, hd. no 112 (Ahlakî Hadisler, 1,125); MIşkat, III. 1391, 5. Taberanî, el-Mu’cemu’l-kebîr, l, 232; Heysemî, Mecmeu’z-zevaid. VIII, 167; el-Albanî, Sllsiletu’l-ehadîsi’s-sahiha, 1.70. 6. Bk, el-Fetn (4:lol:, 29, 7. Buharî, edeb 28: Müslim, birr 140; Ebü Davud. edeb 123; Tirmizî, birr 28; ibn Mace, edeb 4, Ahmed b. Hanbel, II.85, 160, 8. Bk. Ahmed b. Hanbel, l. 55; Hakim, el-Müstedrek, IV, 167, el-Benna es-saati, Fethu’r-rabbanî, 250, 9. Ahmed b. Hanbel, II, 33; Heysem;, Mecmeu’z-Zevtd, IV, 100,10. bk. S. Ku-tub, el-Adaletu’1-ıctlmalyye fi’l-İslam, s. 221.

ALTINOLUK DERGİSİ